Schrijven over/nav boeken
Boeken… halen we er eigenlijk wel uit wat erin zit?
Ik denk hierover na nu ik met de afronding van mijn nieuwe boek* bezig ben. De tijd en aandacht die erin zit… een gewone lezer merkt daar niks van. En dat is precies de bedoeling. Alles voor een vloeiende leeservaring.
Maar in het onderwijs kunnen we er wel aandacht voor hebben. Boeken uitmelken tot de laatste letter. Want met wat een auteur in een boek stopt, kun je een taalmethode vullen. En dus lenen boeken zich uitstekend voor meer dan lezen alleen. Bijvoorbeeld schrijven.
Ik werk hieronder enkele ideeën verder uit.
Kennis jatten
Ik denk dat we het eens zijn: het schrijven van een boekverslag maakt lezen niet leuker. Hoewel ik me herinner dat het mijn fantasie aanwakkerde. Welke vage beweringen die literair klinken kan ik doen zonder dat mijn docent me doorheeft?
Gelukkig kan schrijven over een boek ook leuk zijn. Genoeg mensen laten dagelijks recensies achter op sites als Goodreads. Daarin zit meteen een voorwaarde voor schrijven over boeken: mensen vinden het leuk hun mening te delen en gedachtes over boeken uit te wisselen. Over een boek praten en schrijven, is een sociale activiteit.
Er zijn leerkrachten die dat sociale aspect uitbuiten. Op het congres Lezen Centraal vertelde Maria Streefkerk dat ze een half uur per dag voorlas. Dat zou ze zelfs doen als de schooldag maar een half uur zou duren. Ze gaf voorbeelden van verschillende activiteiten na het lezen van een boek. Bijvoorbeeld: Lezen Denken Schrijven Uitwisselen Aanvullen (LDSUA). Dat werkt als volgt: ze leest een boek met de klas, stelt een formatieve vraag, laat kinderen nadenken en hun antwoord opschrijven. Daarna gaan ze bij elkaar kennis ‘jatten’ (kennismobiliteit) en scherpen vervolgens hun mening of antwoord aan. Door die gesprekken ontstaan er betere zinnen en krijgen kinderen een rijkere woordenschat om hun antwoord te omschrijven.
Maria combineert vaak fictie en non-fictie. Zo stal een hoofdpersoon iets wat van hem was terug. Ze vroeg: mag je je gestolen fiets terugstelen? Daarna las ze de Zweetvoetenman en stelde de vraag nog eens. Opnieuw mochten kinderen bij elkaar kennis jatten. Mooi voorbeeld van de klas aan het werk zetten. En Maria kadert door de beginzin te geven. Kinderen krijgen houvast, vergroten hun woorden-schat, delen meningen… Allemaal taal.
Enkele voorbeelden van vragen bij historische kinderboeken zijn:
- Ik kan merken dat dit verhaal zich in het verleden afspeelt, omdat …
- Ik zou wel/niet willen leven in de tijd van het verhaal, omdat …
- Het verschil met onze tijd is …
Wij bevelen van harte aan…
Ken je die briefjes van belofte in de boekhandel? Lees dit boek als je wil lachen en huilen tegelijk… Zo’n aanbeveling is een combinatie van een mening en een ervaring en zegt iets over het boek en het gevoel dat het oproept, positief geformuleerd. Deze oefening past bij dat sociale aspect, maar is tegelijkertijd kort en kan afgebakend worden met zinnen zoals:
- Lees dit boek als je …
- Dit boek is voor lezers die …
- Hou je van … , lees dan …
De aanbevelingen kunnen in het boek blijven zitten en aangevuld (niet aangepast) worden door latere lezers, zodat er een soort minileeslog ontstaat. Let wel op spoilers…
Boek als voorbeeld
Boeken leveren perfecte voorbeelden voor ons taalonderwijs. In methodes worden vaak stukjes uit boeken gebruikt, maar mooier is wanneer je deze voorbeelden haalt uit het boek dat je op dat moment voorleest. Een tip: maak tijdens het voorlezen aantekeningen in het boek, of plak er post-its in.
Bijvoorbeeld bij sterke dialogen, show don’t tell, humor, een cliffhanger… Let vooral op de reacties van de klas, zodat je die later kunt benoemen in je bespreking. Je koppelt de reacties dus aan taal en verhaalelementen zodat kinderen leren het verband te zien.
Kinderen kunnen zelf ook voorbeelden noteren. Van figuurlijk taalgebruik bijvoorbeeld. Of overdrijving, alliteratie, herhaling… Deze voorbeelden gebruiken ze later bij schrijf-opdrachten.
Je kent me niet, maar…
In plaats van hun mening te geven over het boek, kun je kinderen vragen hun mening over personages op te schrijven. Met sommige personages wil je meteen bevriend zijn, of juist helemaal niet. Laat ze de volgende zinnen aanvullen:
- Ik zou wel/geen vrienden willen zijn met … omdat …
- Ik zou … het volgende advies willen geven: …
Geef kinderen de opdracht om een vraag te bedenken voor de hoofdpersoon. Laat ze de vragen met elkaar uitwisselen, dan beantwoorden vanuit dat personage en daar ten slotte samen een gesprek over voeren.
Of laat ze brieven schrijven. Vraag: aan welk personage zou je een boze brief/mail willen sturen en waarom? Wat zou je de hoofdpersoon halverwege het boek willen schrijven? En na afloop van het verhaal?
Bij brieven schrijven geldt dat de opdracht op het juiste moment moet komen. Noteer die momenten tijdens het voorlezen, vaak voordat de hoofdpersoon een beslissing moet nemen, of over moet gaan tot actie.
Geweldige boeken om over te schrijven
Over alle boeken kun je schrijven, maar sommige boeken lenen zich echt goed voor een schrijfopdracht. Dus tot slot enkele ideeën:
- Vandaag houd ik mijn spreekbeurt…: schrijf een dierenspreekbeurt.
- Noord en Polder: in deze boeken vertellen dieren uit het Noorden en uit de polder over zichzelf in de ik-vorm. Geef de kinderen de opdracht over een dier te schrijven in de ik-vorm.
- GVR en De Gorgels: De Gorgels en de GVR hebben eigen woorden die wel wat weg hebben van echte woorden. De kinderen houden een woordenboek bij en verzinnen nieuwe Gorgelwoorden. Laat ze een dialoog schrijven met deze woorden.
- Een wonderprachtig dier: via de site van kinderboeken.nl kun je een lesbrief downloaden met heel veel schrijf-/dichtopdrachten.
- ZEB: eh… eigenlijk leent elk hoofdstuk zich wel voor een schrijfopdracht. Het is een leuke uitdaging de absurditeit op de eigen werkelijkheid te leggen. Bijvoorbeeld: wat als er op een dag een zebra (of ander vreemd dier) jouw klasgenoot wordt?
* Mijn nieuwe boek Futuria verschijnt in september 2024. Meer info: kinderboeken.nl – Futuria